W praktyce zdarzają się sytuacje, w których mimo skutecznego odrzucenia spadku, osoba wciąż ponosi konsekwencje zadłużenia zmarłego. Przykładem jest sprawa kobiety, która odrzuciła spadek po matce, a mimo to została uznana za spadkobierczynię. W efekcie wierzyciele zainicjowali wobec niej postępowania egzekucyjne. Interwencję w tej sprawie podjął Rzecznik Praw Obywatelskich, a ostateczne rozstrzygnięcie należy do Sądu Najwyższego.
Błąd sądu pierwszej instancji
Sprawa dotyczy postanowienia Sądu Rejonowego z 5 października 2020 r., w którym stwierdzono nabycie spadku przez córkę zmarłej kobiety. Jak wskazuje w skardze kasacyjnej zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Stanisław Trociuk, sąd popełnił błąd proceduralny – nie sprawdził akt innych spraw toczących się w tym samym sądzie, z których jasno wynikało, że córka skutecznie odrzuciła spadek.
Zamiast tego sąd ustanowił dla niej kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Kurator nie podjął żadnych działań, a postępowanie zakończyło się wydaniem orzeczenia niezgodnego z prawem. W efekcie kobieta została uznana za spadkobierczynię z dobrodziejstwem inwentarza, co w praktyce ogranicza odpowiedzialność za długi tylko do wartości majątku spadkowego.
Pozorna ochrona przed długami
Choć z formalnego punktu widzenia taka konstrukcja ma chronić przed nadmiernym obciążeniem finansowym, w tym przypadku okazała się iluzoryczna. Wierzyciele zmarłej matki rozpoczęli bowiem postępowania egzekucyjne wobec córki, co wymagało od niej podejmowania działań prawnych i narażało na dodatkowe koszty.
Jak podkreśla RPO, takie rozstrzygnięcie narusza konstytucyjne zasady zaufania obywatela do państwa i bezpieczeństwa prawnego jednostki. Osoba, która skutecznie odrzuciła spadek, powinna mieć pewność, że nie będzie odpowiadać za długi zmarłego. Tymczasem w praktyce ochrona przewidziana przez prawo okazała się niewystarczająca.
Skarga nadzwyczajna do Sądu Najwyższego
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł skargę nadzwyczajną, domagając się uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem RPO konieczne jest ustalenie faktycznego kręgu spadkobierców zgodnie z obowiązującym prawem i stanem faktycznym.
Co istotne, zastępca RPO nie wskazał, do której Izby Sądu Najwyższego skarga ma trafić. Decyzję tę pozostawiono samemu Sądowi Najwyższemu, powołując się na orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości UE, które zakwestionowały status Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Rzecznik zwrócił uwagę, że przekazanie sprawy do tej Izby mogłoby rodzić wątpliwości co do spełnienia gwarancji prawa do niezależnego sądu.
Wnioski
Sprawa pokazuje, jak poważne skutki może mieć błąd proceduralny sądu i jak istotne jest, aby instytucja odrzucenia spadku rzeczywiście zapewniała obywatelom ochronę przed niechcianym dziedziczeniem długów. Orzeczenie Sądu Najwyższego w tej sprawie może mieć istotne znaczenie dla praktyki sądowej i dla wszystkich, którzy w podobnych sytuacjach liczą na skuteczną ochronę swoich praw.
Kancelaria Adwokacka Adwokat Radosław Krakowiak
ul. Świętego Leonarda 1/28
25-311 Kielce
Tel. 535 866 000
krakowiak.radoslaw@gmail.com